De Nederlanders en de wereld

Samenvatting

"Dit boek geeft een zo volledig mogelijk overzicht hoe Nederlanders de laatste vijftien jaar dachten en denken over internationale vraagstukken en kwesties van buitenlandse politiek. Ook in kwesties van buitenlandse politiek kunnen regeringen in democratische staten niet straffeloos de publieke opinie over deze zaken negeren, zoals in Nederland nog eens bleek bij het referendum over de Europese grondwet in 2005. Kennis van die publieke opinie is essentieel voor het goed functioneren van het democratische stelsel. Het einde van de Koude Oorlog bracht ingrijpende structurele veranderingen in de wereldpolitiek met zich mee en had ingrijpende gevolgen voor de internationaal politieke agenda. Hadden die ontwikkelingen ook invloed op de manier waarop mensen sindsdien tegen de wereld aankijken? Gingen ... Nederlanders anders denken over kernthemas van de internationale betrekkingen, zoals het oorlogsvraagstuk, de verhoudingen tussen arm en rijk op wereldschaal, of de noodzaak van verdere Europese eenwording? Hoe stonden zij tegenover de grote internationale conflicten, die lieten zien dat het optimisme dat er na de Koude Oorlog een periode van langdurige vrede zou aanbreken op zijn minst voorbarig was? Was men in Nederland bereid tot militair optreden in die conflicten, zoals de Golfoorlog van 1991 of de acties in Kosovo, Irak en Afghanistan, die de laatste tien jaar op de politieke agenda kwamen? Klopt het dat men van de regering wel actie verlangt om het onrecht in de wereld te bestrijden maar terugdeinst voor de militaire offers die dit kan vergen? Hoe stond en staat men tegenover het beleid van de Verenigde Staten, dat velen de laatste jaren doet twijfelen aan de houdbaarheid van het beproefde Atlantisch bondgenootschap? Heeft de NAVO in de ogen van het publiek zijn beste tijd gehad en is er steun voor een Europees alternatief? Ook andere grote themas van buitenlands beleid, zoals de ontwikkelingssamenwerking, de dreiging van het terrorisme en de uitdagingen van de Europese integratie passeren de revue in dit boek, waarin voor het eerst alle beschikbare gegevens uit het sinds 1990 ondernomen opinieonderzoek zijn bijeengebracht en worden geanalyseerd. Ph.P. Everts (1938) studeerde rechten en sociologie in Groningen, was tot 2003 directeur van het Instituut voor Internationale Studiën van de Universiteit Leiden en is sindsdien als gastmedewerker nog verbonden aan het departement Politieke Wetenschap van die universiteit. Hij publiceerde onder meer over internationale vraagstukken, de publieke opinie en de verhouding tussen democratie en vrede. De Nederlanders en de wereld Inleiding 1 Het wereldbeeld Inleiding Belangstelling en kennis van zaken Betrokkenheid Betrokkenheid en actiebereidheid Optimisme en pessimisme De hoeveelheid conflicten Kans op een wereldoorlog Gevoelens van onveiligheid; ervaren wereldproblemen Kansen op oorlog en vrede: Joegoslavië Het terrorisme en andere gevaren Wereldburgers somber over vrede, veiligheid en welvaart Landen als bedreiging GrondhoudingenDe onvermijdelijkheid van oorlog Wat is nodig voor wereldvrede? Kán Nederland iets bereiken in de internationale politiek? Moet Nederland bijdragen aan oplossing van internationale problemen Internationale solidariteit Nationale verantwoordelijkheid in de wereld Acht dimensies in de tijd Vertrouwen in institutiesBevordering van de democratie Gedeelde waarden in Nederland 2 Nederlanders en andere mensen Het beeld van Duitsland Vertrouwen in en sympathie voor andere landen en volken Het zelfbeeld van de NederlandersGroeiend anti-Amerikanisme Nederlanders over wereldleiders Nederlanders en buitenlanders, asielzoekers en migrantenAsielzoekersVoorkeur voor een minder hard asielbeleidRelaties met moslims en de Arabische landenHoudingen ten opzichte van moslims in Nederland en de IslamBlijvende vrees voor moslimsDe zelfstandigheid van Nederland. Is Nederland op politiek en economisch gebied nog wel de baas?Maatregelen om Nederland als staat en als cultuur te behouden 3 Nut en noodzaak van de krijgsmachtInleidingNoodzaak in het algemeen tijdens en na de Koude OorlogBetrokkenheidNa het einde van de Koude Oorlog, de Prioriteitennota 1993(Nieuwe) takenVertrouwen en waarderingDe Strategische Toekomstdiscussie Defensie, 1999Een Europees leger?Internationale militaire samenwerkingMilitaire en andere uitgavenDe dienstplichtWerving van militairen en openbaar optredenNederland en zijn veteranenEerherstel voor Srebrenica-veteranen? 4 Inzet van militairen de theorie Inleiding De aanvaarding van geweld in het algemeen. Het verlangen naar de ideale oorlogOpnieuw: de bereidheid tot militair optredenVN-operatiesLegitimatie voor geweldgebruikRisicos van militair ingrijpenDe lijkenzakkenhypotheseHet draagvlak: een tussenconclusie 5 Inzet van militairen de praktijkBekendheid met en waardering voor inzet in het verledenSpecifieke gevallen 6 Internationale instituties: de NAVO en de Verenigde NatiesSteun voor het NAVO-lidmaatschapNut en noodzaak van de NAVOTaken van de NAVONAVO-missiesNAVO-missies in internationale vergelijkingDe NAVO en de kernwapensDe uitbreiding van de NAVONaar een nieuwe uitbreidingsrondeDe Secretaris-generaal van de NAVO, 2003De Verenigde Naties De rol van internationale organisaties bij het oplossen van problemenNederland(ers) en internationale organisaties 7 Relaties met de Verenigde StatenEen verslechterend imagoDe militaire acties van de Verenigde Staten tegen AfghanistanMeedoen aan de acties van de VS?Amerikaans beleid negatief beoordeeldBegrip voor de Amerikaanse situatieGroeiende kritiekGroeien Europa en de Verenigde Staten uiteen?De Verenigde Staten en militair geweldgebruikHet Amerikaans leiderschap in discussieDiscussie in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië over IrakBush en Kerry. De verkiezingen van 2004Vertrouwen in President Bush Anti-amerikanismeDe behandeling van verdachten van terrorisme. Guantanamo en de CIA-vluchten Invloed van de VS op het Nederlands beleid Een tegenwicht tegen de Verenigde Staten? 8 Internationale conflicten De BalkanHet uiteenvallen van JoegoslaviëHet conflict rond Kosovo, 1999Het Midden-OostenEen postmortem van de GolfoorlogIrak 1998Irak 2002De oorlog tegen Irak van 2003Het conflict tussen Israël en de Palestijnen 9 Het terrorisme. De wereld na 11 septemberEerste reacties. Kwade kansenTerroristische aanslagen in Nederland?Reacties onder moslims en hun positie in NederlandDe oorzaken van het terrorismeEen internationale vergelijkingAmerikaanse vergeldingsactiesDe Europese Unie en Nederland: wat te doen?Verdediging tegen het terrorisme. Militaire actie en andere stappen?Terrorismebestrijding en rechtsstaatVertrouwen in het regeringsbeleid bij de terrorismebestrijdingSucces in de strijd tegen het terrorisme? 10 De Europese integratieSteun voor Europese integratie in het algemeenDe weg naar een gemeenschappelijke muntHet gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleidDe EU als supermachtKarakter van een Europees legerVrede en veiligheid door de Europese Unie?Meningen over belangrijke EU-verdragenHet referendum over de Europese grondwet van 2005 en daarna Uitbreiding van de Europese Unie met nieuwe leden Turkije Geen breed maatschappelijk debat De vier categorieën Recente ontwikkelingen in de opvattingen over de Europese integratie Slotopmerkingen 11 De ontwikkelingssamenwerkingHet draagvlak voor ontwikkelingssamenwerkingTraditionele opvattingenDe toekomstkansen van de ontwikkelingslandenOntwikkelingssamenwerking onder drukOpnieuw: het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking Uitgaven ontwikkelingssamenwerkingHelpt hulp? Een minister voor ontwikkelingssamenwerkingBeleidsvoorkeurenOpvattingen over ontwikkelingssamenwerking in Europa vergelekenMillenniumdoelen haalbaar en wenselijk?Vrije markttoegang en marktbeschermingEigen gedrag 12 VariaInleiding Zuid-Afrika Excuses aan Indonesië? De problematiek van de kernwapens De aanschaffing van de JSF-gevechtsvliegtuigen Opvang van vluchtelingen Ontwikkelingen in Rusland China De Tweede Kamerverkiezingen en de buitenlandse politiek Het bezoek van de ministers Balkenende en de Hoop Scheffer aan Washington 13 Conclusies Inleiding Belemmeringen Kennis en betrokkenheid Geen provincialisme Blijvende permissive consensus Wat bleef er nog meer? Wat veranderde? Het rationele publiek en de democratie Bronvermelding Register"