Ritueel gedrag - Een psychologische kijk op dit universele fenomeen

Samenvatting

Tekst omslag achter:Geritualiseerd gedrag wijkt duidelijk af van het praktische handelen, en dat roept een aantal vragen op: Hoe en waarom wijkt het daarvan af? In welke situaties of onder welke omstandigheden worden mensen ertoe geïnspireerd, verleid of zelfs gedwongen? Wat beweegt hen? En hebben ze baat bij ritualisering? In zijn boek Ritueel gedrag zoekt psycholoog Peter Prudon naar een antwoord op deze vragen door voorbeelden van uiteenlopende rituele gedragingen te analyseren. Zo bespreekt hij de pathologische rituelen van dwangpatiënten, het starre gedrag van de autist, uitheemse en westerse ceremonies en riten, en tal van alledaagse ritueeltjes. Op elk daarvan weet hij meer licht te werpen en aan het eind van de reis laat hij zien wat de grote lijnen zijn ... in deze verwarrende verscheidenheid aan inzichten.Dit beknopte, toegankelijke boek is niet alleen relevant voor psychologen en antropologen, maar ook voor eenieder die meer van zichzelf en zijn medemens wil begrijpen. Peter Prudon is GZ-psycholoog en o.a. auteur/ docent van de succesvolle cursus Klinische Psychologie bij NHA-afstandsonderwijs. Uit het voorwoord:Wat hebben de pathologische, zelf-schadende rituelen van dwangpatiënten, of de starre routines van autisten, gemeen met algemeen aanvaarde, culturele rituelen, zoals offerrituelen, festiviteiten, uitvaartceremonies, herdenkingen, inwijdingen, omgangsvormen, kinderritueeltjes, etc.? En wat hebben de laatste onderling gemeen? Bepaald een uitdagende vraagstelling, die in 1907 en later door Freud al eens was geëxploreerd (dwangneurose vs. erediensten), maar niet op een manier die velen overtuigd heeft. Dit beknopte boekje is een poging om het anders, en hopelijk beter, te doen.Het boek is meer wetenschappelijk dan populair-wetenschappelijk van opzet, ook al doordat het toewerkt naar een hoog abstractieniveau, maar door de vele voorbeelden en het vermijden van jargon is het toch goed leesbaar voor de in psychologie en antropologie geïnteresseerde ontwikkelde leek. Daaraan draagt ook bij het vermijden van overbodige referenties. Uit de Inleiding:In dit boek wordt het fenomeen ritualisering van gedrag geanalyseerd. Gedrag is geritualiseerd, als het moet voldoen aan regels die niet rationeel en praktisch zijn. Het aan regels voldoen op zich is het punt niet, want dat gebeurt ook in het volgen van een recept of montagehandleiding. Het gaat erom dat de gedragsvoorschriften hetzij arbitrair lijken, hetzij van sterk symbolische aard, of beide. Bovendien moeten de voorschriften vaak vrij strak of zelfs star opgevolgd worden.Eerst wordt ritueel gedrag in het algemeen geanalyseerd en vervolgens worden soorten rituelen onderzocht op hun bijzonderheden, motivatie en functie. Die zullen alle drie blijken te verschillen voor de diverse soorten rituelen, en dat is de basis voor de hoofdstukindeling. De meeste aandacht zal uitgaan naar dwangneurotische rituelen, gevolgd door normaal ritualisme bij jonge kinderen, en rituele aspecten van autistisch resp. dwangmatig gedrag (gedrag typerend voor de dwangmatige persoonlijkheid). De gedragsvoorschriften lijken hier nogal arbitrair te zijn en de rituelen vaak een privéaangelegenheid, reden om de betreffende hoofdstukken te groeperen als deel I.Deel II betreft voornamelijk gemeenschapsrituelen, vaak ceremonies genoemd. De gedragsvoorschriften hier zijn veeleer geënt op mythen en/of op de dominante godsdienst, en/of op een symbolische functie van het betreffende gedrag (bijvoorbeeld herdenkingen, inwijdingen). Ze lijken vaak een belangrijke functie te vervullen voor de betrokken individuen en/of voor de gemeenschap als geheel.De diverse inzichten zullen in het voorlaatste hoofdstuk samengevat worden en in het laatste hoofdstuk geïntegreerd worden tot een algemene theorie over ritualisering (deel III). Relevantie:Het boek is relevant voor de lezer met een klinisch psychologische interesse, omdat het meer inzicht geeft in het bizarre ritualisme van de lijder aan een obsessief-compulsieve stoornis en de raadselachtige ervaring van onvolledigheid/onzekerheid over simpele routines die daar vaak aan ten grondslag ligt. Voorts werpt het meer licht op het starre gedrag van de autist en de dwangmatige persoonlijkheid. Ook afscheidsrituelen bij moeilijk te verwerken verlies komen aan de orde.Het boek is ook relevant voor de lezer met een algemeen-psychologische en antropologische interesse, omdat het meer licht werpt op de normale kinderritueeltjes, op ceremonies rond positieve en negatieve discontinuïteiten in het leven, op de rituelen rond veranderingen van maatschappelijke status of toetredingen tot exclusieve gezelschappen, op rituele aspecten van alledaagse omgangsvormen, en op offerrituelen.Het boek is relevant voor de wetenschappelijk geïnteresseerde psycholoog en antropoloog, omdat het een poging is de genoemde, toch zeer uiteenlopende rituelen in één algemene theorie te vangen. Deze theorie spreekt zich uit over de omstandigheden waaronder mensen tot rituelen gemotiveerd worden, waarom en waarin het gedrag dan ritualistisch is, wat het rituele gedrag de mens dan te bieden heeft, en onder welke condities het zijn functies niet goed vervult en pathologische vormen aanneemt. Het is aan de wetenschappelijke gemeenschap om uit te maken of dat de auteur gelukt is.Voor de inhoudsopgave, zie www.fzp-press.nl/Inhoud-Ritueel.htm. Het boek is in A5-formaat, telt 136 pagina\'s zwart-wit print op 100 gr. G-print papier, waarvan 118 pagina\'s inhoudelijke tekst. Door gebruik van de prettig leesbare, schreefloze tekst-letter Arial-10 komt dit overeen met 170 pagina\'s in de meer gebruikelijke Times-Roman-12 letter. Het is een paperback, ingenaaid, dus goed open te slaan zonder gevaar van uiteenvallen.