Het motiverende effect van normatieve en afschrikwekkende boodschappen

Samenvatting

Dit is een uitgave in de reeks 'Handhaving en gedrag'. Handhaving en Gedrag is een interdepartementaal samenwerkingsprogramma en is opdrachtgever voor gedragswetenschappelijk onderzoek relevant voor handhaving en naleving van regelgeving. Het programma bouwt aan wetenschappelijke kennis over mechanismen die ten grondslag liggen aan naleving of overtreding van regelgeving en de wijze waarop de overheid dit gedrag kan beïnvloeden. De centrale vraag is hoe het nalevingsgedrag van burgers, bedrijven en instellingen kan worden verklaard vanuit de kenmerken en motieven van de doelgroep en de omgevingsfactoren, waaronder de handhaving. Daarmee draagt het programma bij aan de kwaliteit van de handhaving. Het motiverende effect van normatieve en afschrikwekkende boodschappen Velen doen wel ...eens iets wat niet mag. Denk bijvoorbeeld aan het te hard rijden in de bebouwde kom of fietsen zonder verlichting in het donker. SEO Economisch Onderzoek onderzocht samen met communicatiewetenschapper Bas van den Putte welke voorlichtingsboodschappen volgens burgers en leidinggevenden van bedrijven het meest motiveren om dergelijke lichte overtredingen niet meer te begaan. Gaat het daarbij om afschrikwekkende elementen in boodschappen (gericht op de beleving van de pakkans en de ernst van de sancties), om normatieve elementen in boodschappen (gericht op persoonlijke normen of sociale normen), of om een combinatie van beide? En hoe reageren niet-overtreders op de boodschappen? Dit onderzoek maakt gebruik van de stated preference-methode. Het kijkt naar een inschatting van de boodschapeffectiviteit (op motivatie) en niet naar de feitelijke effectiviteit. Mensen zeggen zich het meest te laten motiveren om bepaalde kleine overtredingen niet langer te begaan door voorlichtingsboodschappen met een afschrikwekkend element. Bij burgers gaat het daarbij om de sanctiekans, bij leidinggevenden van bedrijven om de boetehoogte. Ook boodschappen die zich richten op persoonlijke en sociale normen, worden motiverend gevonden, maar in mindere mate. Een combinatie van afschrikwekkende en normatieve elementen lijkt bij burgers niet verstandig. Volgens het gros van de niet-overtreders hebben boodschappen met motiverende elementen geen averechtse uitwerking op hen. Ze blijven van plan zich aan de regels te houden.