Vaderlandsliefde

Samenvatting

Het nationalisme beheerst sinds twee eeuwen het Europese politieke denken. Het is een onderwerp waarbij iedereen zich betrokken voelt en waarover iedereen een mening heeft en het leidt tot hevige debatten en geschillen in de samenleving. Vaak worden begrippen als "natie" en "nationalisme" daarbij in tegenstrijdige en uiteenlopende betekenissen gebruikt en met een gebrekkige kennis over de cultuurhistorische achtergronden. Joep Leerssen zet in dit hoorcollege de zaken op een rij. Wat is de oorsprong van het huidige statensysteem in Europa en in hoeverre weerspiegelt dat statensysteem onderliggende nationale identiteiten? Is de natie een politiek, cultureel of etnisch begrip? Wanneer is het nationalisme ontstaan als politiek programma en welke invloed heeft het op de Europese geschiedenis uitgeoefend? ... Wat kan de geschiedenis ons leren voor onze hedendaagse conflicten over burgerschap, cultuur en identiteit? Inhoudsopgave CD 1: Wat is een vaderland, waar ligt het en sinds wanneer?H1. Inleiding: volk en vrijheidH2. Nationalisme: één natie per staat, één staat per natieH3. Grenzen tussen samenlevingen, verschillen tussen culturenCD 2: Het begin van de moderne staatH4. Middeleeuwse rijken en hun gebiedenH5. De koningsmacht als centraliserend elementH6. Van rijk naar staat: Lodewijk XIV en de grenzen van FrankrijkCD 3: De natie aan de macht, de natie aan het woordH7. De staat als contract: de ontwikkeling van het VerlichtingspatriottismeH8. De burgerij als 'natie' en de Franse RevolutieH9. Weg met de tradities? Verzet tegen de eenheidsmoderninteit CD 4: De schaduw van Napoleon en de geboorte van het nationalismeH10. Voorgeschiedenis: karakter, volksaard en cultuurH11. Herder en de cultivering van de eigen nationaliteitH12. Fichte: de natie als historisch continu feit en moreel imperatief.CD 5: De negentiende-eeuwse natiestaat: eenwording en eenvormigheidH13. Volkssoevereiniteit en centralismeH14. De staat en zijn cultuurpolitiekH15. 'Eenheid, recht en vrijheid': Duitsland en Italië CD 6: Cultuur en geopolitiek: de herverkaveling van de keizerrijkenH16. Nationalisme als separatismeH17. Etnicisme: taal en taalgebied, natie en staatsgrenzenH18. Irredentisme: Italië en GriekenlandCD 7: Rassendenken en etnisch nationalisme: 1845-1945H19. Rassendenken en de invloed van GobineauH20. Degeneratie, regeneratieH21. Een sterke man voor een sterk volk: eugenetica en totalitarismeCD 8: Postnationalisme: de twintigste eeuwH22. Renan en de natie als solidariteitsgemeenschapH23. De staat aan banden: van Volkenbond tot Europese UnieH24. 'Identity politics' en de natiestaat Over de spreker:Prof. dr. Joep Leerssen is hoogleraar Moderne Europese Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde in binnen- en buitenland talloze artikelen en boeken over nationale stereotypen en over het verband tussen literatuur, historisch besef en nationalisme. In 2006 verscheen van zijn hand De bronnen van het vaderland, over taal, literatuur en de afbakening van Nederland in de periode 1806 - 1890. Joep Leerssen is lid van de KNAW en een van de winnaars van de Spinozaprijs 2008