Vrees en beven

Samenvatting

Vertaald door Andries Visser Eindredactie van dit deel: Frits Florin, Karl Verstrynge In 1849, zes jaar na het verschijnen van het boek Vrees en beven schrijft Søren Kierkegaard in zijn dagboek: "O, als ik eenmaal dood ben zal alleen Vrees en beven al genoeg zijn om mijn naam als schrijver onsterfelijk te maken. Dan zal het gelezen worden. En ook zal het in andere talen vertaald worden. De lezer zal welhaast huiveren vanwege de verschrikkelijke hartstocht die hij in het boek aantreft." Hoe er verder ook tegen Kierkegaard wordt aangekeken, zeker is dat in de twintigste eeuw deze indrukwekkende tekst talloze reacties heeft opgeroepen en in filosofie, literatuur en theologie zijn sporen heeft nagelaten. Op dit moment staat de tekst in de belangstelling bij postmodernen van diverse pluimage. ... Vrees en beven is onder andere een eerste aanzet als het gaat om de problematiek van geloven. Er over nadenkend hoe het toch komt dat zijn tijdgenoten daar zo snel mee klaar zijn, komt Kierkegaard tot de conclusie dat ze het zicht op wat geloven eigenlijk is totaal zijn kwijtgeraakt. Allereerst is geloven verzeild geraakt in het vluchtige gezelschap van gevoel, stemming, kortom het domein van de 'onmiddellijke ervaring'. Maar het is ook in de handen van de 'speculatieve denkers' terecht gekomen, die het een plek geven in hun wetenschappelijk systeem en denken er daarmee klaar te zijn. Vrees en beven verscheen onder het pseudoniem Johannes de silentio. Deze Johannes onderzoekt in Vrees en beven of het mogelijk is dat het ethische wordt opgeschort, zodat een religieuze eis het ethische niet alleen overstijgt maar zelfs tegenspreekt. De silentio's 'lyrische dialectiek' handelt over de held van het geloof, Abraham, een uitzondering, door de silentio bewonderd maar niet begrepen. Een ook nu nog relevant onderzoek, want Kierkegaard kiest om het thema 'geloven' te onderzoeken zijn uitgangspunt in het verhaal van Abraham die de opdracht krijgt zijn zoon te offeren, een centraal verhaal in die drie monotheïstische godsdiensten. In de hedendaagse filosofie is een terugkeer naar de thema's van de religie te zien. Daarin speelt het verhaal over het offer van Abraham een belangrijke rol. Kierkegaard werd door dit verhaal geïnspireerd tot het schrijven van Vrees en beven (1843). De Franse filosoof Derrida bijvoorbeeld herneemt in Donner la Mort (1992) de vragen van Kierkegaard op een heel eigen wijze en gaat uitvoerig in op Vrees en Beven. De keuze voor het pseudoniem 'Johannes de silentio' is veelzeggend: Johannes 'van' of 'vanuit' de stilte. De stilte, het zwijgen, het niet kunnen spreken, het je niet verstaanbaar kunnen maken speelt in Vrees en Beven een grote rol. De principiële onzegbaarheid van het wezenlijke, de laatste onkenbaarheid van het menselijk innerlijk, het zijn in dit boek terugkerende thema's. Gezien de ondertitel van het boek, 'dialectische lyriek', roept Kierkegaard met Johannes de silentio een dichterlijk denker in het leven. Ook Johannes gelooft in het denken, hij wenst zelfs een strikt analyserend denken te hanteren, maar hij vindt dat je daarmee niet alles kunt zeggen, dat er een koppeling moet zijn naar het concreet door mensen geleefde leven. Daarom illustreert hij de verschillende stappen en wegen van zijn denken met voorbeelden en vertellingen. Voortdurend roept hij verhalen op uit de Griekse mythologie, uit de canonieke en apocriefe bijbelse geschiedenis en uit de wereldliteratuur, van volkssprookjes en sagen tot romans. Zijn geestelijke vader, de schrijver Søren Kierkegaard, heet niet voor niets de vader van het existentialisme. Ook hij wil bij het leven het denken niet vergeten, vooral over jezelf en je eigen daden, en bij het denken niet vergeten dat je een elke dag concreet levend mens bent. Vrees en beven is een boek dat aldoor weer gelezen en herlezen wil worden. Uitgeverij Damon is in samenwerking met de 'Redactieraad Kierkegaard Werken' de Nederlandstalige partner van de de nieuwe kritische Deense editie Søren Kierkegaard Skrifter (©), waarop de serie Kierkegaard Werken zijn gebaseerd. Eindredactie van deze uitgave: Frits Florin en Karl Verstrynge. De Kierkegaard Werken staan onder redactie van Søren Kierkegaard Werken onder redactie van Paul Cruysberghs, Udo Doedens, Frits Florin, Johan Taels, Karl Verstrynge, Pieter Vos, Onno Zijlstra. Inhoud Voorwoord 9 Stemming 13 Lofrede op Abraham 20 Problemata [Problemen] 29 Voorlopige ontboezeming 31 Problema I [Probleem I] 59 Bestaat er een teleologische suspensie van het ethische? Problema II [Probleem II] 73 Bestaat er een absolute plicht tegenover God? Problema III [Probleem III] 87 Kon Abraham het ethisch verantwoorden dat hij zijn voornemen voor Sara, voor Eliëzer en voor Isaak verborg? Epiloog 129 Nawoord van Karl Verstrynge 133 Bij de vertaling 149 Verklarende noten 151 Register van personen en zaken 166