Democratie leren door filosoferen

Samenvatting

Filosoferen met kinderen wordt steeds meer gezien als een activiteit die bijdraagt aan democratische vorming. Democratie leren door filosoferen is een diepgaand onderzoek naar de praktijk van het filosoferen in het basisonderwijs. Op verschillende niveaus is het curriculum 'filosoferen met kinderen' onderzocht. Het onderzoek gaat in op de idealen, het idee achter het filosoferen, op de feitelijke vormgeving en uitvoering van het filosoferen en de door de leraren en kinderen zelf gerapporteerde leereffecten ten aanzien van hun denken, dialoog en het omgaan met verschillen. In vier scholen en zestien groepen zijn leraren en kinderen geobserveerd en via interviews en vragenlijsten bevraagd over hun doelen en motieven, praktijken, ervaringen en leereffecten. Het onderzoek laat zien hoe ... filosoferen met kinderen theoretisch en praktisch een bijdrage kan leveren aan democratische burgerschapsvorming. Het onderzoek is uitgevoerd als promotieonderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek. Inhoud INLEIDING 111.1 democratie leren door filosoferen? 111.2 vraagstelling en onderzoeksopzet 161.3 leeswijzer 171.4 kinderfilosofie en filosoferen met kinderen 191.5 de onderzoeker 19filosoferen, democratie en de school 21begripsbepaling 21 2.1 filosoferen met kinderen: een wereldfenomeen 212.2 democratie en de burger 422.3 democratie in de school 492.4 democratie leren door filosoferen: denken, dialoog en verschil 54curriculumonderzoek filosoferen met kinderen 57onderzoeksontwerp 57 3.1 curriculumniveaus als onderzoeksmodel 573.2 vier onderzoeksscholen 603.3 niveau 1 het ideële curriculum 623.4 niveau 2 het formele curriculum 623.5 niveau 3 het geïnterpreteerde curriculum 633.6 niveau 4 het geoperationaliseerde curriculum 663.7 niveau 5 het ervaren curriculum 733.8 niveau 6 het geëffectueerde curriculum 753.9 overzicht onderzoeksontwerp 79samen nadenken 83het ideële curriculum 83 4.1 filosoferen met kinderen 834.2 de democratie van het verschil 904.3 samenvatting 924.4 over denken, dialoog en verschil na niveau 1 92filosoferen doe je zo 95het formele curriculum 95 5.1 filosoferen doe je zo, de leidraad 955.2 filosoferen doe je zo, de thema's 1015.3 samenvatting 1085.4 over denken, dialoog en verschil na niveau 2 110de scholen en de leraren 113het geïnterpreteerde curriculum 113 6.1 vier scholen, vier redenen 1136.2 de leraren 1166.3 de praktijk 1326.4 samenvatting 1366.5 over denken, dialoog en diversiteit na niveau 3 138filosoferen in de kring 141het geoperationaliseerde curriculum 141 7.1 zestien kringen 1417.2 de leraren in actie 1457.3 de kinderen in actie 1557.4 kinderen en leraren in interactie 1647.5 samenvatting 1887.6 over denken, dialoog en verschil na niveau 4 192 8. na de kring 197het ervaren curriculum 1978.1 waarover ging het gesprek? 1978.2 deelname 2008.3 het meningsverschil 2028.4 met reden? 2058.5 wat kinderen vinden van het gesprek 2078.6 samenvatting 2118.7 over denken, dialoog en verschil na niveau 5 212 9. wat leren kinderen van filosoferen? 215het geëffectueerde curriculum 2159.1 de resultaten volgens de leraren 2159.2 de ervaringen van de kinderen 2199.3 de resultaten volgens de kinderen 2359.4 verbinding en samenvatting 2439.5 over denken, dialoog en verschil na niveau 6 248denken, dialoog en verschil 251conclusie, discussie en aanbevelingen 251 10.1 conclusie 251 10.2 discussie en aanbevelingen 266 literatuur 281 bijlagen 287bijlage 1 interviewleidraad schoolleiders 288bijlage 2 interviewleidraad leraren focusgroep 291bijlage 3 vragenlijst voor alle leraren 295bijlage 4 vragenlijst voor kinderen na gesprek 305bijlage 5 vragenlijst kinderen aan het einde van het schooljaar 306 samenvatting 307 summary 319