De mooiste Japanse haiku's deel 2

Samenvatting

Voor de meeste poëzielezers zullen haiku\'s niet onbekend zijn. Dit rijmloze minigedicht,dat uit 3 regels van achtereenvolgens 5-7-5 lettergrepen bestaat, is in Japan, waar hetoorspronkelijk vandaan komt, zeer populair. Meer dan vijftig haikutijdschriften publicerener maandelijks een tachtigduizend dezer kortgedichten, een jaarlijkse oogst van bijna eenmiljoen gepubliceerde minigedichten. Ondertussen zijn er ook heel wat Westerlingen diedrieregelige verzen schrijven. Mijn voorkeur gaat evenwel nog steeds naar de Japansehaiku omdat, naar mijn bescheiden mening, in de meeste Westerse haiku\'s dat bijzondere,geraffineerde Oosters parfum ontbreekt. Daarom heb ik ook voor deze bloemlezing enkelJapanse gedichten geselecteerd, niet alleen van de vier belangrijkste maar ... dit keer ookvan andere Japanse haikudichters. Men vermoedt dat de eerste haiku\'s in het begin van de 13de eeuw ontstonden uit devroegere vorm van de mijika-oeta of tanka. Deze ook vrij gedisciplineerde versvormbestaat uit twee strofen: de kami-no-ku of "bovenstroof" die 17 lettergrepen telt (5+7+5)en de shimo-no-ku of "onderstroof" die het met 14 lettergrepen (7+7) moet doen. Zoalshieruit blijkt is de haiku eigenlijk de "bovenstroof" van de tanka en bestaat uit 3 regels meteen totaal van 17 lettergrepen. Nu is het zo dat zelfs moderne Japanse dichters al eens vande strenge regels afstand doen. Zo vernuftig de structuur ook mag zijn, mij lijkt dat depoëzie belangrijker is dan de vorm. Daarom heb ik - zoals de meeste vertalers - enkelezeldzame keren van de perfecte haikuvorm afgeweken. Matsuo Bashô (1644-1694), wordt algemeen als de vader van het drieregelig gedichtbeschouwd. Hij verbleef jarenlang in een Zen boeddhistisch klooster in Kioto. Reedstijdens zijn leven had hij talloze volgelingen en de invloed van zijn poëzie is tot op hedenblijven bestaan, al gaf hijzelf volgende raad: zoek de weg niet van de ouderen, maar zoekwat zij hebben gezocht. Zoals men zal merken bestaan de kortgedichten meestal uitsuggestieve impressies, die door de dichter niet worden toegelicht. De natuur speelt dehoofdrol en de woordkeuze duidt meestal aan in welk seizoen het gebeuren zich afspeelt.Een gedicht waar het duidelijk om de lente gaat is van die andere grootmeester TaniguchoBuson: Je gaat nu weg, ach,/en de wilgen zijn zo groen/de weg is zo ver... Tanigucho Yosa Buson (1715-1783) blies de drieregelige dichtvorm die na Bashôtot gelegenheidsrijmelarij vervallen was, weer nieuw leven in. Volgens de Japanners iszijn poëzie al even groots als die van zijn voorganger. Hij werd in een klein dorp niet vervan Osaka geboren, maar trok op jeugdige leeftijd naar Tokio waar hij zich uitsluitend metde schilderkunst en het dichten van haiku\'s bezighield. Net als Bashô trok hij enige tijddoor het land en vestigde zich later in Kioto waar hij de naam Yosa Buson aannam en eenresem discipelen zich rond hem schaarden. Hij werd in de Kimpukutempel van Kiotobegraven. Buson was ook een belangrijk, naturalistisch schilder, een van de belangrijkstevan de nieuwchinese stijl. Enkele schilderijen van hem zijn in de tempels van Kioto enOsaka te bewonderen. Issa (1763-1827) schrijversnaam voor Kobayashi Yataro, de derde grootmeestervan het kleine gedicht, werd als zoon van arme boeren geboren. Zijn moeder stierf toenhij amper drie jaar oud was. Zijn vader hertrouwde, maar de relatie met zijn stiefmoederwas zo slecht, dat hij op veertienjarige leeftijd het ouderlijke huis verliet en naar dehoofdstad trok waar hij allerlei karweien uitvoerde om zich in zijn levensbehoeften tevoorzien. Later wijzigde hij zijn naam en werd Haikaiji Nyûdô Issa-bô zu, wat ongeveerbroeder Issa, lekenpriester aan de haikutempel betekent. Hij nam de wandelstok en trokgedurende jaren op pelgrimstocht. Net als Bashô en Buson, was Issa tijdens zijn levenreeds een beroemde en gewaardeerde haikumeester. In tegenstelling tot de eerder ernstigefilosofische gedichten van Bashô.Issa schreef ook een aantal eerder humoristische verzen, zoals: net aangekomen/heft degans een poot omhoog /diepe meditatie. Hij stierf evenwel in armoedige omstandigheden.In de zomer van 1827 brandde zijn woning helemaal af. Oud en ziekelijk bracht hij dewinter door in een schuur die ramen noch verwarming had en waar hij aan ontberingoverleed. Onder zijn hoofdkussen vond men zijn laatste gedicht. Masaoka Shiki (1867-1902) de vierde haikumeester van deze anthologie, werdop het eiland Shikoku geboren en zou reeds als elfjarige poëzie geschreven hebben. Alszestienjarige trok hij eveneens naar Tokio waar hij zich intensief met de haikukunstbezighield. Zijn gezondheid was evenwel zeer labiel en op zijn eenentwintigste begonnener zich reeds tekenen van tuberculose voor te doen. Hij schreef voor diversehaikutijdschriften en gaf zelf "Hototogisoe" (koekoek) uit. Weldra verzamelde zich eenhele groep haikudichters rond hem en vormde een nieuwe haikuschool die zich denihon-ha noemde. Shiki stierf amper vijfendertig jaar oud. De vertaling van een gedicht kan nooit identiek zijn aan het origineel, alleen reeds doorhet feit dat ieder taal een eigen klank heeft. Bij het vertalen van Oosterse talen is hetprobleem nog groter en dient de vertaler - opdat het resultaat een gedicht en geen"vertaling" zou zijn - grotere vrijheid te nemen, nóg grotere in het geval van de zogedisciplineerde haikuvorm. Ik was méér dan zestig keer in het Verre-Oosten, en vertaaldein samenwerking met Chinese en Koreaanse dichters Chinese en Koreaanse poëzie die inde POINT-reeks gepubliceerd werden en grote bijval kenden, maar pas na al die jarenheb ik het gewaagd, bijgestaan door een aantal specialisten, de beste Japanse haiku\'s teherdichten. Ik hoop dat deze Japanse vuurvliegen zullen zijn "als het murmelen van debron na middernacht, als het fonkelen van de berg na zonsondergang". Germain Droogenbroodt