Het zodenhuis van Firdgum

Samenvatting

Het Fries-Groningse kustgebied vormt een van de rijkste archeologische landschappen van Nederland. Het bestond oorspronkelijk uit vruchtbare kweldergebieden: een weids en boomloos landschap waarin het goed boeren was, mits men voldoende rekening hield met de zee. Welbekend zijn de terpen en wierden, de kunstmatig opgeworpen woonheuvels die de kustbewoners en hun kostbaarste goed tegen de hoogste vloeden beschermden. Veel minder bekend is dat ook de architectuur er sterk door de zee beïnvloed werd. Vooral in de vroege middeleeuwen kwam de nauwe relatie tussen landschap en bouwtraditie optimaal in de terpboerderijen tot uiting; opgegraven plattegronden uit de vijfde tot en met de zevende eeuw bestonden uit weinig meer dan dikke muren van gestapelde kleizoden. Ondanks hun streekgebonden uiterlijk ...waren deze zodenhuizen op dezelfde leest geschoeid als de 'houten' woonstalhuizen die elders in het zuidelijke Noordzeegebied gebouwd werden. Daarom is onderzoek aan de terpboerderij ook relevant voor de niet-Friese archeologie. Het kan hieraan zelfs extra bijdragen omdat terpen en wierden de archeologische resten zo uitzonderlijk goed conserveren. Waar elders van boerderijen meestal niet meer dan paalsporen worden blootgelegd, blijken in terpen de zodenmuren nog tot wel 70 cm hoogte overeind te staan! In deze eerste uitgave van het Terpencentrum van de Rijksuniversiteit Groningen zal blijken dat de lang vergeten zodenbouw tot in detail te achterhalen is. Gaandeweg wordt duidelijk dat de Noord-Nederlandse boerderijen in de vroege middeleeuwen veel duurzamer gebouwd en onderhouden werden dan tot nu toe werd gedacht. Kundig gebruikmakend van natuurlijke bouwmaterialen uit de eigen regio wist men al vroeg stabiele houtconstructies op te trekken die mede vanwege hun boogvorm significant afweken van de latere rechthoekige gebinten. Tot tweemaal toe wordt een vroegmiddeleeuws zodenhuis in het echt nagebouwd om zo de belangrijkste ideeën in een ambitieus archeologisch experiment op de proef te stellen. Daarmee komt de oudste middeleeuwse boerderijbouw in een volledig nieuw daglicht te staan - het verschil met de historisch bekende boerderijbouw kan haast niet groter. Daniël Postma (Aberdeen, Schotland, 1983) studeerde Pre- en Protohistorie van Noordwest-Europa aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 2006 was hij betrokken bij het steilkantonderzoek aan een terp bij Anjum (Fr.), een in meerdere opzichten belangrijke opgraving waarover hij ook publiceerde. Sinds 2011 is hij als promovendus verbonden aan het Groninger Instituut voor Archeologie. Hij bestudeert de vroegmiddeleeuwse bouwtraditie van het Noord-Nederlandse kustgebied. In het kader van dit onderzoek bouwde hij het zodenhuis waarover dit boek handelt. Winnaar Universitaire Masterscriptie Waddenacademieprijs 2012. Inhoud Foarupwurd - De boaiem ûnder bouwen 6 Woord vooraf - De bodem onder bouwen 7 Inleiding - Een ruime blik op verloren bouwtradities 11 Archeologisch boerderijonderzoek in Noord-Nederland 33 Vroegmiddeleeuwse zodenhuizen 63 Een zodenhuis bouwen 95 Een nieuwe kijk op oude bouwmaterialen 131 De zodenbouw voorbij 159 Het ontwerp van de houten hoofdconstructie 201 Het einde van een oeroude bouwtraditie 233 Ontwerp herzien, zodenhuis herbouwd 265 Nawoord - Perspectief voor een oude bouwtraditie 307 Dankbetuiging 318 Beknopt literatuuroverzicht 330 Illustratieverantwoording 333 Colofon 335